Arif Ghafouri, Kimliksizlik Yetənəyi olan birisi

Arif Ghafouri, Kimliksizlik Yetənəyi olan birisi
Güney Azərbaycanın hər bir bucağında, biliyurd masalarından tutun istadion oturacaqlarınacaq, Dünyalıq Anadilini Günü qutlayanılan anlarda, internetdə bir şaşırdıcı video gördüm. Məni, və ola bilər, başqa Azərbaycanlı Türkləri şaşırdan işlər təkcə Arif Ğəfurunun doğallıqdan üstün etdiklər və şö`bədələri dəyildir. Bizim yetənəkli Urmiye’li dildaşımız Türkiyə Türkcəsini çox yaxşı qonuşduqca, Anası ilə Telefon bağlantısında Anadili, yani Azərbaycan Türkcəsində danışmayıb, və başqa Azərbaycanlıların Farsca danışanda bəlli olan bir ərkək ləhcə ilə, Farsca qonuşdu!! Facebookda buna görə çoxlu analizlər və yorumlar yazılır. Ancaq məncə, Arifin nəyə öz anadilində danışmayıb için belə ehtimallar vardır:
- O öz kimliyini itirməsədə, İran sözü ortaya gələndə əl-ayaq itib, və kameralar qarşısında Farsca danışmaq zorunda qalmaq acı bir gərçək sayılır.
- Show TVnin "Yetenek Sizsiniz" verlişindəki aparıcılar da ARİF yox, bəlki AREFdən, onun Anadilində qonuşmamasının nədənini soruşmadılar. Ola bilər onlar da bilirlər Anadili unudub başqa dildə danışmaq hətta Türk bir ölkədə isə üstün bir yetənək sayılır! Əlbəttə belə açıqlamaq da olar: Arif öz anadilini Fars dilli tanıtdırmaq ilə, istəyib özünü daha yetənəkli bilindirib, yoxsa bir Azərbaycan Türkünün Türkiyə Türkcəsində danışmaq elə də çətin iş dəyil.
- Yuxarıdakı sözlər yanlış yoxsa şuxluq olsalar, Arifin işinin nədəni nə olabilər? Azərbaycan Türkcəsində danışmaq Türkiyə də, Farscasın İran Farslarına gülünc olduğu kimi, utandırıcı olursa, biz gərək öz fatihəmizi oxuyaq! Əlbəttə biz bir sıra gərçəklərə göz yummamalıyıq; yoxsa bu arada çox şeyləri əldən verəcəyik. Biz də öz dilimizi, Türkiyənin etdiyi kimi, yeni nəsilləriçin bir az incələyib incəltməliyik.

Türkçe'nin yaşı ve tarihi gelişmesine kısa bir bakış

Türkçe'nin yaşı ve tarihi gelişmesine kısa bir bakış
Türkiye Türkçesi'nde dil adları +ca/+ça ekleriyle yapılır. Mesela: Türkçe, Rusça, Arapça, İngilizce gibi.
Dillerin içindeki yakınlığa ise lehçe, dialekt, uzak lehçe, yakın lehçe, şive ve ağız kavramlarıda kullanılır.
Türk dilinin bugün 3 uzak lehçesi vardır. Bunlar: Yakutça (sahaca), Çuvaşça ve Türkçe’dir. 
Türkiye Türkçesi’nin yakın lehçeleri ise: Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan Türkçesi, Özbekistan Türkçesi, Tatar Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Kazak Türkçesi, Uygur Türkçesi’dir.
Bolşevik ihtilali (1917) ve Wilhelm Radloff’un (Ebubekir Divay) ölümünden sonra (1918), Rus Türkologlar Lehçe terimi yerine Türk dillerinin her birini ayrı bir dilmiş gibi değerlendirmiştir. Avrupalı Türkologlar ise, bu ifadeyi benimsemişler ve kullanmışlardır. Daha sonra Türk Dilleri terimi yerleşmeye başlamıştır.
GökTürkler ile başlayıp günümüze kadar konuşma ve yazı dili bir tanedir ve ortak adı Türkçe’dir. 
Balasagunlu Yusuf Has Hacip’in " Kutadgu Bilig" adlı eserinin ön sözünde yazar "…bu kitabımı Türk dilinde yazdım"  ifadesini kullanmıştır. Yani Karahanlıca dememiştir.
Bugün Türkiye’de Kazakça, Tatarca, Kırgızca ve Azerce  ibaresi kullanılsa da,  Kazak Türkçesi, Tatar Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi v.b. ifadeleri kullanmak daha uygundur.
Türkçe'nin yaşı
Bilindiği üzere yazı tarihi Sümerlerle başlar. Prof.Dr.Osman Nedim TUNA Sümerler zamanında kullanılan dile ait 168 kelimenin varlığını ispatlamıştır. Söz konusu kelimelerin ve dilin özellikleri incelendiğinde Türklüğün ve Türkçe’nin Sümerlerle başladığı iddia edilmektedir. Yani M.Ö. 5500’ncü yılda Ana Türkçe Devri başlamıştır.  Bu konuda Kazak âlimi Olcas Süleyman’ın "Az İ Ya"  adlı eseri de önemli bir kaynaktır.
Türkçe'nin tarihi gelişimi
Sözlü Edebiyat yazılı edebiyattan daha eskidir. Ancak, sözlü edebiyatın şanssızlığı yazıya geçirilmemiş olmasıdır. Türk dilinin doğuşu ile ilgili iki önemli görüş vardır. Bunlardan biri: Türkçe’nin Ana Hun Dili adı verilen bir dilden doğduğu, ikincisi ise: Ural-Altay dil ailesinin Ana Altayca gurubundan türediğidir.
geçirilmemiş olmasıdır. Türk dilinin doğuşu ile ilgili iki önemli görüş vardır. Bunlardan biri: Türkçe’nin Ana Hun Dili adı verilen bir dilden doğduğu, ikincisi ise: Ural-Altay dil ailesinin Ana Altayca gurubundan türediğidir.
iki döneme ayrılır:
1- Eski Türkçe (XIII.yy.’a kadar)
2-  Yeni Türkçe (XIII.yy.’dan sonar)
Türk yazı dilinin tarihi gelişimini şema üzerinde inceleyelim:
7.yy.’ın sonu ve 8.yy.’ın başıyla başlayıp, günümüze kadar gelen Türk dilinin gelişim devresini en iyi şekilde aşağıdaki tabloda görebiliriz.
kaynak:
Çağdaş Türk Yazı Dilleri
Çağdaş Türk lehçeleri
Prof. Dr. Mehman Musaoğlu
Türkler Ansiklopedisi (İngilizce:The Turks )
Yağmur Xanimin Özəl FB səhifəsi

Güney Azerbaycanli Türk Ulusal Çalişanin Birinci Vezifesi Nedir?

Güney Azerbaycanda gerçek siyasi güç kimdir?. Güney Azerbaycan milli herekatnı güney Azaerbaycan siyasi hayatına  hakim siyasi hereket olaraq iddia edebilerikmi?. İran içindeki Azerbaycan Türklerinin siyasi davranış/reftarlarında öz milli kimlik ve hüviyetleri ne qeder tesir qoyur?. Yaşıl herekatı ve İran rejimi çatışması/toqquşmasında sessiz qalan Azerbaycanın bu siyasi reftarını onun milli bilinç/şuuru esasında analiz etemeye ne qeder haqqımız vardır? Bu analizleri hanki içtimai, siyasi ve iktisdai faktlara  dayandırırıq?. İran içindeki Azerbaycan Türkleri İran siyasi hayatındaki    esli ve esasi tezadı/çelişkini ne olaraq görürler?. Onların gözünde  Milli mesele esası meseledirmi?. Milli mesele onların esası meselesi olduğunu hardan bilirik?. Azerbaycan Türklerinin milli şuuru “Fars milliyetçiliyi olmadan İranda demokrasi olmaz” diyecek qeder yükselibmi? Neye dayanaraq iddia edirik ki Azerbaycanın birinci meselesi onun milli meselesidir ve iktisadi, sosial ve siyasi meseleleri ikinci dereceli olaraq görür?.Başqa bir sözle, Güney Azerbaycanda yaşayan Türkleri ne qeder tanıyrıq?. Uğrunda mübarize elediyimiz Azerbaycan Türklerı haqqında qapsayıcı tehlil/analizmiz varmı?.

Yuxarıdaki suallar size şaşırtıcı gelebiler. Ancaq o suallara  cevab vermeyen siyasi hereketin netice alması o qder de asan deyil. Biz netice almaq isteyirikse öz millitemizi yaxşı tanımalıyıq. Milli herekatımızın gücünü, imkanlarını ve sınırlıqlılarını (mehdudiyet) yaxşı bilmeliyiq. Azerbaycanın şeher ve kendlerinde ne qeder nufuzumuz olduğunu doğru ölçmeliyik. Hanki içtimayi/sosial sınıfların bizimle olduğunu doğru teşxis etmeliyik. Azerbaycanın öz milli kimlik ve hüviyeti yolunda ne qeder fedakarlık elme qapasite/zerfiyeti olduğunu objektif olaraq deyerlendirmeliyik. Azerbaycan-Türk milletinin bizden ne gözlediyini ve onlara ne vermemiz gerektiyini diqqetle araşdırmalıyıq.


Yuxarıda belirtdiyim  meseleleri ne qeder diqqete alırıq?. Doğrusunu söylemek gerekirse diqqete almırıq. “ Babam  dedi kör dedi her gelene vur dedi” mentiqiyle mübarize olmaz. Milletini tanımayan siyasi hereket- ne qeder niyeti yaxşı olarsa da  olsun- öz milletini felakete aparıb çıxardar.  Gelinen noqtede öz milletimizi her terefli tanımaya ehtiyacımız var. Bezilermiz “ biz tanıyrıq” diyebilerler, ancaq,  onlara da demeliyem ki tessufle tanımırıq. Bizim hele de Güney azerbaycanın iktisadi imkan ve mehdudiyetleri haqqında samballı ve elle tutulur tehlilimiz yoxdur. Bizim hele de öz içimizdeki mezhebi azlıqlarımız(ehl-e heq ve Sünniler) haqqında ne istatistik(amari)faaliyetimiz var ne de onlarla nece reftar edeceyimiz haqqında demokratik  bernamemiz var. Tessufle bu listeni sonsuza qeder uzatmaq mümkündür .
Diyeblersiniz ki bu işler mütexessislerin sahesi   olduğu üçün bunlar araşdırmacıların görevidir. Onda men de soruşaram ki bes siyasetçiler ne işe yararlar? Bizim siyasi teşkilatlarımızın işi nedir?. Mene göre Güney Azerbaycan milli herekatındaki teşkilatlar öz görevlerini yerine getirmirler.  Bütün bu meseleleri  ışıqlandırmaq üçün kolektif çalışmaya ehtiyac vardır.  Kolektif faaliyetler de teşkilatların görevidir.
Güney Azerbaycan milli Herekatı netice almaq isteyirse öz milletini ve o milletin içindeki  nufuz ve mehdudiyetlerini  tanımalıdır. Üstelik her zamanda gözleri de o insanların üstünde olmalıdır. Onların derd, sevinç, umud, arzu ve qorxularını yaxşı bilmeli . Biz öz milletimizi gözlemlemeliyik, müşahide altında tutmalıyıq.  Bizim gözlemimiz polis ve güvenlikçi gözleminden ferqli olmalı ve analizci gözüyle baxmalıyıq.  Bizim gözlemimizin nesnesi (meful-e şenasayisi) milletimizin  kolektif temayülleri, arzuları, qorxuları ve gelecek üçün düşünceleri olmalıdır. Biz öz milletimizin fars milliyetçiliyinden, irançılıkdan, merkeziyetçi güçlerden ve merkeziyetçi siyasi axımlardan ne endazede r qopub-qopmadığını bilmeliyiq ve bu meseleni de her zaman gözlem altına almalıyıq.
Bu işler teşkitların vezifesi olduğu halda onların bu istiqametde faaliyet etme niyetleri yoxdur. Görüldüyü kimin mesuliyet ferdlerin üstüne düşür. Bu iş üçün milli faallar özlerini yetişdirmelidirler. Siyaset, sosyoloji, iktisad, psikoloji (revanşenasi) ve beynalxalq elaqeler haqqında çıxan kitab ve meqaleleri oxumaq gerekir. Zamaınımız azdır. “Her kes özünün mesuludur” ilke/prensipiyle  emel ederek araşdırma ve oxuma faaliyetimizi başlamalıyıq. Kitab, meqale ve kiçik yazı olas de bele oxumağın  özü de bir mübarize olduğuna inanmalıyıq.  Araşdırmaq özü de  mübrizenin önemli parçasıdır. Bu istiqametde her kes özünü yetişdirmekle mesul olduğunun bilincinde  olmalıdır. Biz öz teorik bilgimizi ilerletmeliyik ve bununla beraber öz milli sahemiz (Güney Azerbaycan) haqqında da çox yönlü ve objektif bilgi ve melumatlara sahib olmalıyıq.  Bizim milli herekatımızda ziyali yoxdur deyiler. Ziyali göyden zenbille düşümür ki. Ziyalılar gece-gündüz oxuyaraq yetişirler. İnsanların çoxu öz hayatlarıyla meşgul olarken onlar oxuyurlar.  O qeder oxuyur ve düşünürler ki onların da “ruhları terleyir”.
İran rejimi uçruma doğru gedierkken  Güney Azerbaycan da yavaş yavaş üsyana hazırlaşır. Biz özmüzü hazırlasaq da hazırlamasaq da  Azerbaycan üsyan edecek. Azrerbaycanın üsyanı bizim istek ve irademizden müsteqil olaraq gerçekleşecek. Azerbaycan bizi gözlemeyecek.  Güney Azerbaycan üsyan ettiyi zaman onu milli herekatımız rehberlik etmeli ve edebilmelidir.
Ona göre Güney Azerbaycanı  tanımalıyıq. Onu derinlemesine öyrenmeliyiq. Temayüllerini bilmeliyiq. Ona göre sözümü yene de tekrarlayıram: her bir Güney Azerbaycan milli faalı özünü siyasi mütexessis kimin yetişdirmeli. Bu “mümkün deyil” demeyin. Mümkündür. Ettiyimiz her tür tenbellik ve zeyiflik milletimizin zererine olduğunun bilincinde olmalıyıq. Tenbelliyi buraxmalı ve yola qoyulmalıyıq. Atalarımız  “göz qorxaqdır  ayaq ise  igid ” deyibler.
Arif Keskin
17 Şubat 2011
Ankara

Güney Azerbaycan - Türk Milli Herekatının ana axışı

Güney Azerbaycan  Milli Herekatının  Ana Axışı
Arif Keskin
Güney Azerbaycan Milli Herekatı ele bir  mürekkeb medeni, siyasi ve sosial terkib/kopzisyona sahibdir ki   onun esil mahiyetini ve özelliklerini tanımaq ve tanımlamaq çetindir. Milli herekata uzaqdan bir müşahideçi kimin baxdığınızda dağınıq, teşkilatsız, elitadan  mehrum, iç ixtilafların derin olduğu,  medyadan mehrum (gazete, televzyon, jurnal vb olmadığı.), rehberiyeti olmayan ve herekat içinde öz başınalığın hakim olduğunu düşünebilirsiniz.  Bu müşahidenizden yola çıxaraq milli herekatın olmadığını ya da gücsüz ve siyasi seferberliyinin zeyif olduğu iddiasında olabilirsiniz. Ancaq görüntüler her zaman doğruları göstermeyebiler. Uzaqdan gördükleriniz sizi yanlışlığa sevkedebilir.  Milli herekatın gerçeyini ve özlüyünü  öyrenmek üçün öncelikle gördüyünüz o çürük qabığı söküb atacaqsınız. Sizin yanıldan o çürük qabığın altındakı ağlı ve tecrübeni görünce şaşıracaqsınız. Bir daha özünüze itiraf edeceksiniz ki heqiqet sizin görmedikleriniz ve bilmediklerinizde  gizlidir. Sizin baxışınızı çürük qabıq formalaşdırmış.   Eslinde insanın  dünya görüşünü  bilgisi deyil de cehaleti şekillendirirmiş.
Milli herekatın umumi-milli  teşkilatları olmasa da milli herekatımıza  xodcuş/özlüyünden harmoni  hakimdir. Umumi seferberlik ihtiyacı hiss edildiyinde milli herekatın topyekun iradesi eyni noqtede birleşir. Babek qalası himasesinde, 2006 May hadiselerinde, Yaşıl herekatına qarşı ortaq mövgi sergilenmesinde ve traxtor kimin efsanenin yaradılmasında ortaq iradenin oratya çıxması  bu olqunun göstercisidir.  Milli herekatımızda rehberiyet problemi olsa da milli herekatımıza başıboşluq, aylaqlıq ve serserilik hakim deyil. Tam tersine rasyonalite/eqlaniyet  ve mentiq hakimdir. 1997-de Mohemmed Xatemi hakimiyete geldiyinide milli herekatımız o dönemden en yaxşı şekilde faydalandı. O döneme hakim olan Reform goftemanını/söylemini  öz milli goftemanı istiqametinde dönüştürdü(istihale). Nisbi olaraq açılan siyasi fezadan nehayet istifade etmeyi bacardı. İranda  reform herekatının netice vermeyeceyini ve İran İslam cumhuriyeti reform edilebilir dövlet olmadığnıı ilk anlayan, onu dile getiren ve ondan kesgin xetlerle uzaqlaşan yene milli herekatımız oldu. Milli herekatımız reformculardan ele qoptu ki onların liderliyindeki her tür siyasi herekatdan uzaq durur. Nece ki 1999 oyrenci hadislerine nisbi olaraq  qatışan Tebriz, Yaşıl herekatın ortaya çığdığı 2009-dan günümüze  sesini çıxartmadı. Milli herekatımız reformcuların İslami demokrasi melğemesinin altında gizlettikleri fars milliyetçiliyi görünce diskindi.  Görünüşe aldanmadı ve onun arxasında gizlenen yanlışlığı gördü. Gözel, bezenmiş ve her tür aksesuara (teziant) bürünmüş gelinin “ yalançı gelin” olduğunu anladı.
Bunların hamısını senin o teşkilatısız, dağınıq, lidersiz ve seferberlik gücü olmadığı iddia ettiyin herekat gerçekleştirdi. Burada senin görmediyin veya görmek istemediyin gizli bir irade ve ağıl yoxmu?. Bunların öz-özüne  gerçekleşmesi senin üçün heç bir analam ifade etmirmi?. Milli herekatımızın  gözelliyi  onun derinliyi  ve şarşırtıcı  yanı olmasındadır.
Güney Azerbaycan Milli Herekatı içinde  kolektif/umumi vicdan/şuur yaranıb. Bu vicdan ferdlerin üstünde ve onları yönlendiren güce çevrilmişdir. Umumi  vicdan sözü sene soyut/mücerred gelebiler. Emil Durkhaimı xatırladabiler ve hetta senin postmodern siyasi  literatürüne ters de görünebiler. Ancaq bir-biriyle teşkilati elaqesi olmayan milyonlarca insanın eyni duyqu, düşünce ve iradeni paylaşması sadece bir tesaduf olabilmez Bir-biriyle üz-üze veya teşikilatı elaqesi olmayan ve hetta  bir çox yerde de elaqelerin qopuq olduğu hallarda yene de  ortaq  duyqu, düşünce ve iradenin paylaşılması  anlamlıdır. Demek ki,  bütün bu insanları bir-birine bağlayan bir “biz “vardır. Onlar o “bizde” bir-birlerini tapır ve birleşir. “Biz” olgusu  eslinde Farslıqdan ve iranlılıqdan özünü ayıran Azerbaycan-türk kimliyinin derunleşmesi demekdir. “Biz” alqısı üstünde  telebler, arzular , fursetler, qorxular ve tehlikler  belirginlemiş ve özünü ifade etmese de öz nihayi çerçevesini tapmışdır.
Bu insanların “ biz” tanımlarındaki   birlikdelikleri  onlardan müsteqil olan ve onlara yön veren  kolektif vicdan/şuuruı yaradır. Kolektif vicadan milli herekatın ana axışını teyin edir.  Güney Azerbaycan Milli Herekatının ana axışı ise  umumi ağıl, ortaq irade, xuşünetden uzaq durmaq, demokratik prensiplere uymaq, radikalizmden çekinmek, dünyayla bütünleşmek/entegrasyon  ve milli-umumi menfetlerden teviz vermemek kimi   ilkeler/prensipler esasında formalaşır.
Güney azerbaycan Milli herekatının ana axışını öyrendiyin zaman uzaqdan dağınıq, teşkilatsız, rehberiyetsiz ve başı boş görsenen herekat gözünde deyişecekdir. Onda göreceksen ki Güney Azerbaycan Milli Herekatı tam anlamıyla modern sosial herekatların özelliklerini daşıyır.
Arif Keskin
Ankara
22 Şubat 2011

Urmiye’li, Türk Genc Arif Ghafouri Türkiye'yi şok etti

Urmiye’li, Türk Genc Arif Ghafouri Türkiye'yi şok etti

Yeteneksizsiniz Türkiyede yarı final yarışamsında Urmiye’li, Türk Genc Arif Ghafouri Türkiyeyi Şok etti.

Özellikle ilk yarışmadada Urmiye’li, Türk Genc Arif Ghafouri tam Türkiye ve iran da bulunan Türk insanini özel yeteneklerile hayran etmişdi ve şaşırmışdı. Acun ilicali adlı aparıcı dakikalarca ayakta kalarak Urmiye’li, Türk Genc Arif Ghafourini alkışladı.

Gerçekten Urmiye’li, Türk Genc Arif Ghafourinin yapdığı şov şimdiye kader yetenek sizsiniz Türkiyede birinci sırada yer alıyor.

Ancak ben kendim bir  Urmiye’li, Türk olarak bu şovun sonunda Arif Ghafourinin söyledikleri sözleri heç sevmedim. O zaman ki bir yabanci dilde kendisini ifa etdi. Bunu gösterir ki bu insane yetenklide olsa kendi varlığından yoksundur. Eminim ki iran sınırlarıdna bulunan Türkler ve özellikle Güney Azerbaycan Türkleri bu konuda benimle yakın bir döşüncede olalar!.

Kürt Qruplar-Azerbaycan sınırlarını belirlemede temel alınması gereken ilkeler

Azerbaycan Milli Hükumetinin Azerbaycan sınırları hakkındaki düşünce ve uygulamaları tamamıyla hatalı ve tarihi-stratejik-milli bakımdan yanlış inanc ile siyasi zaaf yüzünden ortaya çıkan şeylerdir, bizi ve Azerbaycan'ın geleceğini bağlamaz.
aciq.net'te yayınlanan aşağıdaki yazı, hem zamanlama bakımından yerinde ve hem içerik açısından (bir iki nokta dışında) mantıklı ve doğru esaslar üzerinde kurulmuş uygun bir cevaptır: 
http://www.achiq.org/herekat2/achiq%20mektub.htm 
Yukarıda dediğim bir iki nokta ise şunlardan ibarettir:
1- Yazıda en temel sorun, Türk- kürt ve Azerbaycan-Kürdistan sınırlarının belirlenmesinde takip edilebilecek yöntemin, Azerbaycan Milli Hukumeti ve Kürdistan devletinin aralarında imzaladıkları anlaşmanın ruhuna bağlı kalmak olduğu yazılır.
a- Eğer bu "ruh"tan maksat görüşmeler ve diyalogsa, bu bütünüyle kabul edilecek ve her iki tarafın çıkarına olan bir yöntemdir.
b- Eğer bu "ruh"tan maksat, o iki devlet arasında yapılan anlaşmalar ise, bu hiç bir şekilde kabul edilecek bir ruh değildir ve bütünüyle Türk halkı ve Azerbaycan’ın milli çıkarlarına terstir.
O anlaşmalarda var olan esas sorun, Etnik Azerbaycan yerine, Pehlevi devletinin idari taksimatı esas alınmasıdır ve bu yanlış ve Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne ters olan idari taksimata göre Sulduz'un Kürdistan devletine dahil edilmesidir.
Bu ölümcül hata ve yanlışlık ki Azerbaycan Demokrat Fırkası sahib olduğu yanlış Azerbaycan tasavvuru, Pehlevi diktasının idari taksimatını gözü bağlı kabul etmesi ve Sovyetler Birliğinin zorlaması ile benimsenmiştir, hiç bir şekilde bugün için geçerli olamaz ve en başta Azerbaycan’ın Sulduz, Tikan Tepe, Sayın Kala vb ilçelerinin Türk halkı için kabul edilemez.
Azerbaycan Demokrat Fırkası aynı yanlışlığı Bicar-Gerus, Yassu Kend, Gorva, Sungur meselelerinde de yapmıştır. Öteki yandan aynı yanlışlık Fars-merkezi devleti ile de yapılmış ve bunun neticesinde Azerbaycan’ın bugünki Zencan, Hamedan, Kazvin, Tahran, Kum ve Merkezi illeri Azerbaycan’ın dışında kabul edilib Fars-merkezi devletine bırakılmıştır.
Başka bir deyişle Azerbaycan Milli Hukumetinin Azerbaycan sınırları hakkındaki düşünceleri ve uygulamaları tamamı ile hatalı ve tarihi-stratejik-milli bakımdan yanlış inanç ve siyasi zaaf yüzünden ortaya çıkan şeylerdir ve bizi ve Azerbaycan’ın geleceğini bağlamaz.
Bu konu ile ilgili aşağıdaki linklere bakabilirsiniz:
http://kurd-yayilmasi.blogspot.com/
http://kurd-yayilmasi.blogspot.com/2006/03/1320-1301-1320.html
http://kurd-yayilmasi.blogspot.com/2006/03/blog-post_114330816335996702.html
Ben burada kısaca Azerbaycan-Kürdistan sınırlarını belirlemede vaz geçilmez olan esasları sıralıyorum:
1- İran’ın kuzeybatısındaki bütün Türk yerleşim mıntıkaları Azerbaycan'a ve İran’ın kuzeybatısındaki bütün Kürt yerleşim bölgeleri Kürdistan'a dahil edilmelidir.
2- Esas alınacak zaman kesidi ve tarih, şimdiki etno-demografik durum değil, 1906 yılından önceki etnik vaziyettir. 1906 tarihi Fars şövenizminin İran devleti ve bürokrasisine hakim olduğu tarihtir ve bu tarihten sonra etnik bölgelerin terkibinde gerçekleşen bütün değişiklikler (Türkiye ve Azerbaycana gelen Kürt tayfalar, Azerbaycana yerleştirilen göçebe Kürt tayfaları, büyük şehirler, Urmiye ve benzerlerine yapılan Kürt göç ve akınları vs), koloniyal değişiklikler olup hiç zaman etnik bölgelerin sınırlarının tayin edilmesinde esas alınamaz.
Nasıl ki Irak’ta Barzani ile Talabani, Kürt bölgesi ve özellikle Kerkük'ün statüsünü belirlemek için Baas rejiminin kurulmasından önceki vaziyetin esas alınması hatta bu tarihten sonra bölgeye göç eden veya yerleştirilen Arapların bile, bu topraklardan dışarı atılmasını müdafaa ediyorlar. Biz de 1906 yılından sonra Azerbaycan’a Türkiye, Irak ve İran’ın başka bölgelerinden yapılan Kürt göçlerinin Azerbaycan’ın sınırlarını belirlemede hiç bir tesiri olmayacağını savunmalıyız. Azerbaycan topraklarında 1906’dan sonra oluşmuş her hangi bir Kürt yerleşim bölgesi, şehir ya da köy fark etmez, yüzde yüz Kürt olsa da yine de Azerbaycan’a dahil edilmelidir.
3- 1906 tarihinden sonra bugün Kürtlerle meskun olan Savucbulak (Mahabad),Hana (Piranşehir), Sakız vd de yaşayan Türkler, Kürtlerin baskı ve saldırılarına maruz kalmış ve öz tarihi yurt-yuvalarını terk etmişlerdir. Bu kaçış özellikle inkılaptan sonra süratli olmuş ve bölgedeki onlarca Türk köyü boşaltılmıştır. Halbuki Azerbaycan’da yaşayan hiç bir Kürt buradan Kürdistana geri gitmemiştir.
Azerbaycan ve kürdistan sınırlarını mubahise ederken her zaman Kürdistan Türklerinin (Hana, Sakız, Savucbulak vb) ve buralardan göçmeye-kaçmaya mecbur edilen Türklerin Kürdistana dönmesi, bunların Kürdistan federe devleti tarafından maddi (ev, toprak, mal-davar) zararlarının karşılanması, dönmeleri mümkün değilse de onların sayısı kadar Kürdün (veya Kürt yerleşim merkezinin) Azerbaycan topraklarına dahil edilmesi şart koşulmalıdır. 
4- Etnik Azerbaycan’ın Bicar, Gorva ve Sungur ilçeleri Kürdistan ve Kirmanşah illerine dahil edilmiş, buraya bir tarafdan büyük Kürt göç ve girişi gerçekleşmiş diğer taraftan da buranın yerli Türk ahalisi Zencan ile Hamedan illerine göç etmiş ve hala etmektedirler. 
Azerbaycan ve Kürdistan sınırlarını mubahise ederken her zaman Bicar, Gorva ve Sungur’daki Türk bölgelerinin mutlaka Azerbaycan’a dahil edilmesi vurgulanmalıdır. Nerenin Türk bölgesi olduğunu tesbit ederken de bugünki vaziyet değil, 1906'dan önceki cemiyetin etnik terkibi nazara alınmalıdır. 
Batı Azerbaycan’daki bir sıra Kürt yerleşim merkezlerinin federe Kürdistana bağlanabilmesi hatta bu mevzunun mubahise edilmesi, ancak ve yalnız Bicar, Gorva ve Sungur’un daha önceden federe Azerbaycan’a bağlanmasına bağlı tutulmalıdır.
5- Yukarıdaki tarihi demografik usüllerden başka, Azerbaycan-Kürdustan sınırlarının tayin edilmesinde siyasi stratejik esaslar da rol oynuyor. Örneğin eğer Türkiye- İran sınır boyunda 1906dan önce de bir sıra Kürt bölgeleri mevcut olmuş olsa (ki böyle bir şeyin olduğundan emin değilim) bu Kürtlerle meskun yerleşim bölgeleri yine de hiç bir şartla Kürdistan devletine dahil edilemez. 
İran’ın batısında Türkiye’nin bütün sınır boyu tek komşusu Azerbaycan olmalıdır. Azerbaycan -Türkiye arasında coğrafi bir set veya fasıla yaratmak Azerbaycan ve Türkiye Türklerinin stratejik çıkarları (özellikle Kürt ve merkezi Fars devleti karşısında emniyetinin sağlanması) için hayati öneme sahiptir.
Başka bir deyişle İran'da etnik veya federal Kürdistanın Türkiye ile ortak sınırları yoktur ve olmayacaktır.
6- Aynı şekilde eskiden Türklerle meskun olan Uşnu ilçesi Azerbaycan’ı Irak’a ve bu vesileyle orada yaşayan ve Kürt yayılmacılığı ve zulmüne maruz kalan Türkman diasporamıza bağlayan tek geçittir. Bu nedenle Uşnu (Hana) şimdiki etnik terkibi ne olursa olsun mutlaka Azerbaycan sınırları içinde kalacaktır. 
Başka bir deyişle etnik veya federal Azerbaycan’ın ne olursa olsun, Irak’a ortak sınırı olmalıdır.
7- Urmiye gölünün güneyinde küçük bir bölüm Mahabad ilçesine bağlanıp böylece Urmu ile Sulduz arasında kopukluk oluşturulmuştur. Bu yolla bir taraftan Kürtlere Urmuiye gölüne çıkış yolu sağlanıp bir taraftan da Sulduz- Tikan Tepe-SayinKala hatta Bicar gelecekte Kürt işgali öncesinde savunmasız bırakılmıştır.
Urmu-Sulduz hattı Güney Azerbaycan’ın batı sınırlarını korumakta hayati öneme sahiptir. Bu hatta her hangi bir kopukluk, yukarıda Urmiye , Salmas, Hoy, Çaldıran ve Maku'nun aşağıda Sulduz, Tikan Tepe, Sayın Kala, Bicar, Yassu Yend, Gorva ile Sungur'un düşmesi ve rahatlıkla Kürdistana ilhak edilmesi demektir. 
Bu nedenle, Urmiye  gölü güneyinde ona komşu olan ve Mahabad ilçesine dahil edilmiş 1906'dan önceki Türk bölgeleri- şimdiki etnik terkibi ne olursa olsun – Azerbaycan’a aittir.
Başka bir deyişle etnik veya federal Kürdistanın Urmiye gölüne çıkışı yoktur ve olmayacaktır. Urmu, Mehemmedyar ve Sulduz ilçeleri arasında kopukluğa izin verilmemelidir.
8- Azerbaycan’ın Kürdistanla olan ortak batı sınırları ve Kürt-Türk meselesi hakkında fikir beyan edenler genellikle Doğu Azerbaycan ile Erdebil illerindendirler. Elbette bu kötü bir şey değildir. Hatta çok gerekli ve sevindirici bir durumdur. Ancak tecrübe göstermiştir ki bu yurttaşlarımız Türk-Kürt ve Azerbaycan-Kürdistan meselesine derinden ve her taraflı vakıf değildirler. 
Bu yüzden bu meseleler hakkında mutlak şekilde yerli ahaliden olan aydın ve aktivistlerimiz öncelikle Batı Azerbaycan, Kürdistan (Bicar, Gorva, Yassu Kend, Sungur vb gibi ilçeler) ile Hamedan (Bahar, Esedabad, vb gibi ilçeler) üzerinde söz sahibi olmalı ve ön plana çıkmalıdırlar.
-------------------------
Bu makale www.guneyazerbaycankurtsorunu.blogcu.com tarafından Türkiye Türkçesine çevrilmiştir.

Qaynaq

Güney Azerbaycanlilar və yaşıl Hereketi – Arif Keskin

Ne Etmeliliyik (1)
Güney Azerbaycan Milli Hereketi çox hesass bir merheleden keçir. İrandaki son cumhurbaşqanlığı seçkileri erefesinde yaranan siyasi çekişme daha da derinleşerek devam edir. Tereflerin heç birisinde geri addım atma niyeti görsenmir. İran ağır, toqquşmalı ve rahat çözülemeyecek bir siyasi buhran ve qutuplaşma içine girmişdir. Azerbayacn xalqının taleyi de var olan buhran ve qutublaşmanın neticesinde müeyyenleşecek. 
İrandaki qutublaşmanın mahiyetini ve terefleri yaxşı tehlil etmeliyik. İrandaki qutublaşmanın üç terefi vardır. Bir terefde Xameneyi, sipah (devrim Muhafizleri) ve radikal gruhlar ve bunların qarşısında ise İrandaki reformculardan başlayaraq rejime muxalif bütün gruhlar yer almaqdadır. Bugün siyasi meydanda bu iki cebhenin çatışması görsense de bu iki cephenin yanısıra üçüncü bir cephe de vardır. Bu üçüncü cephe, İran siyasi sehnesine baxdığınızda, ilk baxışda görsenmir. Üçüncü cephe, süren siyasi çatışmanın aktif terfi olmamış ve pasif bir noqtede durmayı seçmişdir. Üçnücü cephe, İran siyasi sehnesinde çatışan iki cephede de öz itek ve teleblerini eksini görmür. Onlara biganedir. Azerbacanlılar başta olmaq üzere İrandaki diger milletler üçüncü xehpheni teşkil ediller. 
Azerbaycan milli hereketi, İrandaki devam eden qutublaşmada, özüne müttefiq tapabilmemişdir. Azerbaycan milli hereketi, Xameneyı başını çektiyi totaliter yapının (saxtar) yanında olması imkansızdır. Azerbaycan milli hereketi ile Xameneyinin temsil ettiyi düşünce arasında zati düşmençilik vardır. Barışmaları ve bir yerde olmaları imkansızdır. Azerbaycan milli hereketinin iknici cepheyle olan münasebeti mürekkebdir. Azerbayacn Milli hereketi ve ikinci cephenin bezi hedef ve istekleri benzer ve ortaqdır. Çünkü İranda istibdad ve totaliter yapıya qarşı verilen bütün mubarezeler Azerbaycan milli hereketinin arzu, istek ve düşüncesi istiqametindedir. Ikinci cephenin İranda apardığı mubarezeni qeyri demokratik qeyridemokratik bir mubareze olduğunu iddia etmek doğru olmaz. Yaşıl Hereketi, xameneyi ile eşit (musavi ) veya ondan daha pis görmek doğru olmadığı kimi, edaletli ve exlaqi bir tehlil de deyil. Yaşıl hereketi çıxış, hedef ve yönelim itibari ile demokrasi mubarezesidir. Ancaq Yaşıl Hereketi istibdad problemini çözebilecek bir hereket değil. Çünki eskik, yarımçılıq, tecrübesiz, plansız /programsız ve fars milliyetçiliyinden uzaqlaşmamış bir hereketdir. 
Yaşıl hereketi demokrasi peşinde ancaq milletler haqqını qebul etmediyi üçün İrana demokrasi getirebilmez. Yaşıl hereketi milletler haqqını qebul etmediyi zaman demokrat olmaqdan çıxır. Yaşıl hereketi ele bu noqetede, Xameneyi ve ehmedinejad ile eyni mövqede yer alır ve azerbaycan xalqının isteklerini rededir. Azerbaycan milli Hereketi, Yaşılçılar haqqında edalet ve exalq ilkesini diqqete alaraq danışır. Anacq Yaşılçılar, Azerbaycan milli hereketi haqqında danışanda edalet ve exlaq ilkesi eyaq altına alırlar. Yaşılçılar, Azerbaycan milli hereketini “Xameneyi ve Ehmedinejadın müttefiqi” kimi gösterirler. Bu iddia ne edlaetli ne de exlaqidir.Yuxarıdaki iddia şantaj ve Azerbaycan milli hereketine yönelik pskolojik herbin bir göstericisidir. İrana demokrasi getirmek iddiasında olan bir hereket, bu tür qeyridemokrtaik yanaşmalardan uzaq durmalıdır. İkinci cephe mensubları Azerbaycan milli hereketinin söylem ve şuarlarını qebul etmir ve Azerbaycanlıların haqlı hedeflerinden uzaqlaşmalarını isteyirler. Her şey bu noqtede kilitlenir. 
İkinci cephe özünü demokrtaik güc olaraq tanımlasa da, İrandaki Fars olmayan diger milletlerin haqlarını qebul etmediyi üçün coğrafi olaraq genişleyebilmir. Cuumhurbaşqanlığı seçkilerinden indiye qeder feqet merkez bölgede sınırlı qalmış ve diger bölgelere çox nufuz edebilmemişdir. Merkez ve çevre(haşiye) arasındaki duyqu, düşünce ve irade qopuqluğu açıq ortadadır. Bu qopuqluq yaşılçıların işini ciddi biçimde çetinleşdirmekdedir.Yaşılçılardan, bu tecrübeni yaxşı oxuyacaq ve bu sürecden önemli dersler alacağıne dair gözletiler varidi. Ancaq yaşılçıların , Azerbaycanin haqlı sözlerini dinlemek yerine milli herekete saldırmaya başlamaları umdisizlik yarattı. Yaşıl Hereketi fars milliyetçiliyinden uzaqlaşbilmedi ve gelen xeberlere baxınca da uzaqlaşma niyetinin de olmadığı görsenir 
İranda merkez ve haşiye (çevre) arasında duyqu, düşünce ve irade ortaqlığı olmazsa köklü deyişim olmaycaq. Merekeziyetçi güçler, İrandaki Fars olmayan milletleri öz ynalrına çekmek üçün her hanki bir addım atmıllar. Bu ndenle merkez ve çevre arasındaki duyqu, düşünce ve irade qopukluğu devam edir. Bu durum ise İran İslam cumhuriyetinin ömrünü uzadır. Yaşıl Hareketi, Fars olmayan milletlerin haqlarının qebul edilmesini, İsalm cumhuriyetinin qalmasından daha tehlikeli görür. 
Ikinci cephenin strartejisi bellidir . Azerbaycan milli hereketinin haqlı istekleri qarşısında geri addım atmır. Ona yönelik şantaj, texrib ve pskolojik herb metdodlari uygqulayaraq onu ehlileşdirmek isteyir. İkinci cephe Azerbaycana bir vasite kimin baxır. Rejime qarşı mubarezede Azerbaycan xalqının iradesini isteyir. Azerbaycanı bu çatışmanın içine çekmek niyetindedir. 
Merkeziyetçi güçler, Fars olmayan diger xalqlara yönelik barış ve qardaşlığa dayalı bir projeye (layihe) sahib olmadıqlarını ve hetta bele bir tasariya (terh) da muxalif olduqlarını gizletmiller. Açıq danışırlar. Bu açıq danışmağı tecrübesizlik, ifrati milliyetçilik veya exlaqçılığın mehsulu olaraq qimetlendirilebiler. Ancaq bütün bu analizler, var olan olqunun qeyridemokrtaik mahiyetini heç bir şekilde deyişdirmez. Merkeziyetçi güçlerin, Fars olmayan diger xalqlara bu qeder muhtac olduqları halda, milliyetçi mövgilerinden uzaqlaşmamaları çox düşündürücüdür. 
İkinci Cephe, Azerbaycanın haqlı teleblerine musbet cevab vermek istemir. Ancaq Azerbaycanı var olan çatışmanın da içine çekmek isteyir. Bugüne qeder bu isteyi gerçekleşmemişdir. İkinci cephe mensubları milli hereketi, Azerbaycanın meydana gelmemesinin qarşısında en böyük amili kimi görür. Yaşılçılar, milli hereketi engel olarq görür ve onu yox etmek isteyirler. 
Azerbaycan milli hereketinin qarşısında iki yol vardır. Ya bu tezyiqlere baş eyib ikinci cephenin bir parçası haline gelecek. Yaşıl Herekete, fars milliyetçi söyleminden uzaqlaşmadığı teqdirde, qatılmanın açıq anlamı milli teleblerin bir terefe buraxılmasıdır. Tezyiqlere baş eymenin adı teslimden başqa bir şey deyildir. Milli hereket ya teslim olacaq yada bütün tezyiqlere baş eymeden haqli mövqeyinde direnecekdir. Başqa bir sözle muqvemet yolunu seçecekdir. Muqavemet yolu çox çetin ve ağır olduğu da açıqdır. 
Bugün merkeziyetçi güçler ve Azerbaycan milli hereketi arasında bir şahmat(şetrenc) oyunu yaşanır. Kimin qazanacağını tereflerin dayanıklığı gösterecekdir. Bu oyunu, Azerbaycan öz esli söylem ve şuarlarından geri addım atmazsa qazancaqdir. Kiçik bir geri addım stratejik bir xetadır. Azerbaycan xalqnın qaraşılaşdiği bu mürekkeb veziyedden doğru, mentiqli ve ağıllı çıxış yolu muqavemet xettidir. Azerbaycan milli hereketi esli söylem ve şuarlarını buraxmamalıdır. Azerbaycan milli hereketi, stratejik xettini muqavemetinin qırılmaycağını, sonuna qeder öz haqlı mövqeyinde duracağını ve kiçik bir teviz bele vermeyceyini gösterecek şekilde teşkil etmelidir. Bugün milli hereket daha açıq danışmalı ve deyişmek istemeyen merkeziyetçi güçleri deyişmeye mecbur etmeliditr. Azerbaycan Milli Hereketinin direnişi İrandaki bütün totaliter yapı, axım, fikir ve hereketlerini demokrtaikleşemeye mecbur edecekdir. İrandaki demokratikleşme süreci Azerbaycnın muqvemet ile çox sağlıqlı ve istiqrarlı bir medara(yörünge)gireceyi aşıkardır. 
İndi daha açıq daha sert daha barışmaz bir siyasi dil zamandır. İndi İstqilalçı olmaynalrın bele “ men istiqlalçıyam” diyecek qeder dik ve curetli bir siyasi dili istifade elemeleri zamandır. Güney Azerbaycan milli hereketi açıq danışmalı ve bütün var güçüyle axıra qeder muqavemet(direniş) edeceyi mesajını vermelidir. Muqavmet edersek gelecek bizim olacaq. 
Ne Etmeliliyik (2)
İranda siyasi toqquşmaların derinleşmesi, çox yönlü hele gelmesi ve her gün genişleyerek devam etmesi rejimin geleceyi zaviyesinden çox önemlidir. Tehran Rejiminin qarşılaşdığı bu mürekkeb buhrandan çıxabilecek gücü, potansiyeli, enerjisi ve sağlıqlı bir projesi (laihe) olmadığı da görsenir. Nüve siyasetinde geri addım atması ve İsrail ile gizli görüşmeleri gösterir ki, rejimin özü de qarşılaşdığı buhranın derinliyi ve ağırlığından xeberdardır. Var olan siyasi buranın kontrol altına alınması heç de rahat görsenmir. İran ölke içinde “demir yumuruq” siyasetini sürdürürken qerb ile xususile de Amerika ve İsrail ile “uyumlu quzu” politikasına yöneldiyinin işareleri görünür. Ölke içinde demir yumuruq ve xaricde uyumlu quzu siyaseti istenilen neticeni vereceyi de şubhelidir. Cumhurbaşqanlığı seckilerinden sonra, İran İslam cumhuriyeti sonun başlaqıcına girmiş ve bu sürenin ne qeder uzatılbileceyi mübahiseli olsa da, rejimin burdan çıxışı olmaycağı olqusu her kesin ortaqlaşdığı meqamdır. 
Güney Azerbaycanın siyasi taleyi de ele bu toqquşmanın sonunda belli olacaqdır. Güney Azerbaycanın siyasi qederini Tehrandan qopuq ve İranda devam eden siyasi çatışmadan ayrı görmek xetalı bir tehlildir. Güney Azerbaycanın siyasi qederi ile Tehranda devam eden siyasi sürec arasında bir diyalektik münasebet var. Tarixe baxdığımızda da bu diyalektik münasebeti görürük. Azadistan Dövleti (1920-20) ve Azerbaycan Milli hükümeti (1945-46) Tehran zeyiflediyi zaman qurulmuş ve Tehran güclendiyi zaman ise yıxılmışlar. Merkezde baş veren hadiseler, merkezin güclülüyü veya zeyifliyi milli hereket üçün hayatı derecede ehemmiyetli meseledir. 
Tarixi faktlarla da desteklenen heqiqete baxıldığında, Güney Azerbaycan bir paradoksla (tenaguz) qarşıqarşyadır. Güney Azerbaycan gözüyle baxdığınızda merkez hem fürset hem de tehlikedir. Güney Azerbaycan öz milli isteklerine çatmak üçün merkezdeki hereketliliye ehtiyacı var, ancaq diger bir terefden de qazanımlarını qorumaq üçün merkezin hereket qabiliyeti olmayacaq qeder zeyıf olması lazımdır. Bu formulasyonun birinci qısmı yaxşı işlemiş, amma ikinci qısmı ise her zaman Azerbaycanın eleyhine dönmüşdür. Merkez çox qısa sürede özünü toplamayı başarmış ve Azerbaycanın iradesine qıracaq gücü elde etmişdir. 
Bugünlerde görüldüyü kimi, son yüz il boyunca hem daxilde hem de xaricde Fars milliyetçilerinin destekçıleri çox olmuşdur. Yaşıl hereketi Xameneyini devirmeyi (sernigün) bacarmadı ancaq daxilde ve xaricde ne qeder gücü olduğunu gösterdi. Xordad Hadisesi çox böyük ve önemli bir hadise idi. Ancaq dünya Xordad hadisesinden xeberdar olabilmedi. Ancaq son hadiselerde dünyanın gözü Tehrandaydı. 
İran rejimi son illerini yaşadığını diyebilerik. yeni bir Tarixi seyfenin açılmasına doğru gedirik. Hakimiyet ve muxalefette olan merkeziyetçi güclerin daxilde ve xaricde böyük imkanlara sahib olduğu aşıkardır. Merkeziyetçi muxalefet cumhurbaşqanlığı sonrası özünü toplamayı başardı. Yaşıl hereketi muxalefetin böyük bölümünü öz etrafında topladı. İranda son zamnalarda baş verenler merkeziyetçilere hazırlanma fürseti de verdi. 
İrandaki rejim suqut (düşme) sürecine girdiyi ve merkeziyetçi muxalefetn çox terefli bir hazırlanma merhelesi yaşarken milli hereket sessizliye bürünmüşdür. Biz buraya qeder yaxşı geldik. enerjimizi , imkanlarımızı ve insan gücümüzü qorumayı başardıq. İndi ise qoruduğumuz milli enerjiyi doğru bir yolda istiqametlendirmeliyik. pasif olmaq zererli olmaya başlamışdır. Feal olmaq, Yaşılçılara qatılmaq anlamına gelmir. İndi aktiv olmaq, özünü tarixi güne hazırlamaq demekdir. Bizim tarixi günlermiz yaxınlaşır. Biz merkeziyetçi güclerle iki defe üz üze geleceyik. Bizim taleyimiz bu iki üz üze gelmekden sonra müeyyenleşecek. İndi tufan öncesi sessizlik diyebileceyimiz bir zaman içindeeyik. Bu fürseti yaxşı istifade elemeliyik. Biz bugün milli hazırlıq ve seferberlik içinde olmalıyıq. Hazırlıq sürecini uğurlu tamamlayabilersek merkezde baş verenleri xeyrimize çevirme imkanımız olabiler. Yoxsa işler tam da bizim eleyhimize olabiler.
Ne Etmeliliyik (3)
Güney Azerbaycan Milli Hereketi özüne mexsus bir siyasi, sosial ve medeni hereketdir. Onun özelliklerini tanımlamaq çetindir. Milli Hereketin müeyyen bir merkeziyeti yoxdur. İrtibatlar, teşkilati ve hiyerararşık (alt-üst münasebet modeli) deyil. Başqa bir sözle, irtibatlar şaqli (emudi) deyil üfüqidir. Reis- merus ve Murad - mürid münasebeti yox. ifrati emele meydan verilmir. eqlani bir mikanizma içinde hereket edilir. zerer ve ziyan yaxşı düşünülür. İnsanlar çox zerer görmeden iş görmek isteyiller. Milli hereketde tekamüli(evrim) baxış hakimdir. İnqilabı emele çox müsbet baxılmır. İnsanlar atomize ve teşkilat / topluluqlarda da dostluq ve şexsi irtbatlar tein edicidir. Yuxarıdaki özellikler totaliter bir rejim içinde milli hereket üçün böyüme amilleri olmuşdur. Müşexxes bir rehber veya merkezi bir teşkilatı olmadığı üçün yox edilmesi de mümkün deyil. Milli hereket üstünde polisiye bir hakimiyyetin de qurulması da rahat deyil. Çünkü milli hereket içinde “ her faal bir teşkilat” ve her yer siyasi fealiyet sahesdir. 
Milli hereket içindeki insanlar atomize olaslar da, ancaq onları birleştiren ve onalra hakim olan bir umumi –milli vicdanın (ortaq şuur, ortaq deyerler hesassiyeti, duyqudaşlıq) olduğu da şıkardır. umumi-milli vicdan, ferdlerin ve teşkilatlarin üzerinde ve onları hedayet eden bir olqudur. Milli vicdan, milli faallardan müsteqil ve onları üzerinde siyasi ve sosial bir gerçeklikdir. Milli hereketin motorunu ve esasi dinamizmini teşkil edir. Meyar ve ölçüm esasıdır. Birleştirici ve yol göstericidir. Sosial ve siyasi seferberliyin qaynağı ve sebebidir. Babek Qelesi, Xordad hadisesi ve Yaşıl hereketine yönelik ortaya çıxan mesafeli tutum, milli vicdanın göstericilerdir. 
Milli herekete hakim olan milli vicdan tam anlamı ile aksiyoner deyil. Fail deyil edilgendir. Milli hereketin xaricindeki amiller esasında emel edir. Aksinorlik özelliyi zeyifdir. Milli vicdani aksinoer haline getirebilen onun faalları, liderleri ve teşkilatlarıdır. Bugün milli vicdanı aksiyoner haline getiren umumi-milli lider ve teşkilat yoxdur. Bu nedenle Azerbaycandaki ferdler, gruhlar ve partiler var olan milli vicdan qarşısında edilgen bir durumdadırlar. Milli vicdanı herekete keçirebilecek güc ve potansiyelleri yoxdur. Babek qalesi, Xordad(may) hadisesi ve traxturun son zamanlarada yarattığı “Azerbaycan tsunamisi” milli vicdanın aksiyonerleşmiş halidir. Bunları “men ettim” diyebilecek bir rehber ve teşkilatın yoxluğu, milli vicdan qarşısında edilgen bir mövqide olduğumuzun göstericisidir. 
Milli vicdanın belli bir şexs veya partilerin hakimiyetinde olmaması, bütün siyasi ve sosial gerçeklikler olduğu kimin, hem musbet hem de menfi terefleri vardır. Milli hereket, belli şexs ve partilerin, her istediyini eleyebileceyi bir meydan olmaqdan çıxır. Bu da su- istifadelerin ve gizli bazarlıqların qabağını alır. Diktatör ruhlu insanları kenara vurur. Milli herekete demokrasi ve çoxluğu hakim qılır. Yuxarıda belirttiyimiz müsbet tereflerle yanaşı, çox sayıda menfi cehetleri de vardır. Milli vicdan pasif bir varlıqdır. Milli hereketin xaricindeki amillerin tesirine açıq ve hetta kontrolu altına girmesi ehtimal daxilndedir. Bu zaviyeden baxıldığında, milli vicdan sahesindeki qazanımlar, esasi ve tein edici olmasına baxmayaraq, qaranti (tezmin) altına alınmış qzanımlar deyil. Kiçik amillerin mudaxelesyle ile olmasa da, böyük siyasi ve sosial şokların vasitesiyle milli vicdanın yönü deyiştirilebiler. Milli vicdanın siyasi ve toplumsal şokların qarşısında qorumanın yolu qurumlaşma (nehadileşme) olqusudur. milli vicdanın qazanımlarını qarantı altına almaq, onu istenilmeyen şoklardan qorumaq ve onun gücünü milli menfeetler istiqametinde seferber edebilmenin önemli yolu siyasi, sosial, kültürel ve iktisadi teşkilatlanmaqdan keçmekdedir. Teşkilatlar, milli vicdanın cisimleşmiş halidir. Onu yaşadan, qoruyan, geliştiren ve ileriye aparan amildir. 
Milli vicdan teşkilatlanaraq milli iradeni ortaya çıxarır. Milli irade, milli vicanın aksionerleşmiş halidir. Bugün milli hereketde milli vicdan güclü ise de milli irade zeyifdir. Milli iradenin zeyifliyi siyasi ve sosil süreclerde tesir gücünün az olması demekdir. Gözlenilmeyen tsunami veya fırtınaya teslim olub ve onun apardığı yere getmek demekdir. Bu da, milli vicdan sehesindeki qanaımlarımızın gözlenilmeyen şoklarla suvurlma ehtimalının olması anlamına gelir. 
Güney Azerbaycan milli hereketi insan sayısı, nufüz dairesi ve coğrafi genişlik açısından baxıldığında bügün İranda birinci yerdedir. Sayı, nufuz ve genişlik açısından bir nümreli olsa da güc ve tesir gösterme dercesi ise çox zeyifdir. Bu da milli vicdanın güclü olduğu ancaq milli iradenin ise zeyif olduğu olqusunun isbatı menasına gelmekdedir. Güney Azerbaycan milli hereketinde ortaya çıxmış bütün siyasi ve ictimai teşkilatlarımız, umumi-milli vicadanın ferqli tezahürleri ve milli iradenin ortaya çıxışı yolundaki faaliyetlerin mehsuludur. Teşkilatlarımız umumi-milli vicdanın aksinorlerşmiş halidir. Ancaq hamiya melum olduğu kimin, bu faaliyetler hele de istenilen neteceni vermemiş ve ancaq gelecekde vermeyeceyi mensına da gelmemekdedir. Milli hereket bugüne qeder qazandığı siyasi, sosial, kültürel ve iktisadi qurumlarını qorumakla yanaşı, milli vicana tam anlamı ile hakim olacaq bir milli iradenin ortya çıxması istiqametinde getmelidir. Ortaya çıxması lazım olan güc, milli hereketin bütün enerjisini milli hedeflere doğru istiqametlendirbilmelidir.
Qaynaq: Sayın Arif Keskin Bəy özəl faceBook səhifəsinə söylədikləri

Urmiye Gölü Duluz Gəlin üçün bir Şer

Dadsız qalan duzlu gəlin
Duru mavi gözlü gəlin
Urmunun ağdun balası
Göz göz olan can yarası


Ağ qanadı sınan milk
Yarpaq yarpaq solan çiçək
Buludları sürgün olan
El obası üzgün olan
Gür çayları azdırılan
Qara bəxti yazdırılan
Irmaqları dostaq olan
Dalğaları duzlaq olan


Quduz yadlar qorqusunda
Tülkülərin pusqusunda
Ağ xələti biçilmədə
Son bardağı içilmədə
Ahay
Ahay
Mavi gözlü urmu gəlini
Üzmə yurdundan əlini


Göz yaşımız sel olmada
Ürək qanı göl olmada
Qanaları qanın verir
Balaların canın verir
Sən elimin əzizisən
Azərbaycan dənizisən
Səril ana yatağında
Can urmunun qucağında
Dalğaların nəğmə desin
Qutlayaq qurtuluş yazın


Qoşaq üçün Qaynaq: Elmira Yarpız Yarpağı Adlı bir Arxadaşımı saya bilərik.nədən? buna Görə ki mən onun özəl səhifəsindən almışam. bir zaman bu qoşuqa sahib çixsa adını lütən burd yazsın mən yazıya artirim.

"Türk" Sözcüğü Dilbilimsel İrdelemesi:

"Türk" Sözcüğü Dilbilimsel İrdelemesi:
 Türk sözcüğünün dilbilimsel irdelenmesinde, öncelikle Türkçe’nin bazı özelliklerine ve dilbilgisi kurallarına gereksinim vardır. Bu kural ve özellikler ışığında türk sözcüğünün türü incelenilebilir.
İlgili Dilbilgisi Kuralları :
1. Türkçe bir “ Kökdil “ dir. Türkçe tüm sözcükler kök sözcüklerden oluşur ve üretilir. Her ne kadar güncel dilde bazı kökler birkaç heceli olsa da kalık Türkçe de kökler tek hecelidir. Dilin en eski yapı taşları olan bu köklere özkök (Tek heceli kökler) diyebiliriz. Burada sözü geçen kökler özköktür.
2. Türkçe kök sözcükler anlamlıdır . Örneğin: koş, gel, su, o, kuş, öt, at, tut, vb. Kökü anlamsız olan sözcükler Türkçe değildir.
3. Hece bir solukta söylenen ses veya ses topluluğudur ve Türkçe de heceler bir, iki ve en çok üç seslidir (Üç harflidir). Bu kuralın dışında kalan sözcükler, Türk, Kürt, kurt, kork, vb. ya dönüşmüş kalık sözcükler ya da yaban sözcüklerdir . Bunların içinden Kalıktürkçe sözlerin bulunması için birer sözcük kazısına gereksinim vardır.
4. Türkçe kök sözcükler, eylem kökü ise emir kipinde bulunurlar. Örneğin: al, uç, dur, ver, vb.
 5. Türkçe sözcükler aşağıda sıralanan üç biçimde sınıflandırılırlar:
o Yalınç sözcükler ( Kök sözcükler ).  Örneğin: koş, ver, ev, göz, kor, at, vb.
o  Türev sözcükler ( Kökten türemiş sözcükler ) Örneğin: koşucu, vergi , evli, gözlük, vb.
o  Bileşik sözcükler ( iki sözcüğün bileşimden oluşan sözcükler). Örneğin: aktaş, gözlemevi, vb.
6. Türkçe sözcüklerde iki sessiz harf yan yana gelmez ( Ünlü düşmesi hali dışında ). Yani Türkçe de iki sessiz harf aralarında bir sesli harf olmadan söylenemez.  Örneğin: tk , lm , cş , vb. bunlar ancak aralarına bir sesli harf gelince söylenebilir. Tok , lam , coş , vb. Bu kuralın dışında kalan alt, üst, kork, vb. Türkçe sözcükler ünlü düşmesine uğramıştır ve söylenmelerinde bu hissedilir.
"Türk" Sözcüğünün Türü:
Bu bilgiler ışığında “Türk” sözcüğünün ne tür bir sözcük olduğu irdelenirse:
1. Türk sözcüğü bir kök ( yalınç ) sözcük müdür? 
Türk sözcüğü dört sesli olduğu için bir kök sözcük olamaz. Çünkü Türkçe kökler anlamlıdır ve en çok üç seslidir, bu kuralın dışında kalan kök sözcükler de anlamlıdır.
2. "Türk" sözcüğü bir türev ( türetilmiş ) sözcük müdür?
Türev sözcükler bir kök sözcüğün çeşitli ekler alması ile oluşur. Yani ilk heceleri bir yalınç sözcüktür. Türk sözcüğünün ilk hecesi “ tür “ dür. Tür sözcüğü üç sesli bir kök sözcüktür.
o  Tür: 1 Çeşit, 2 Ortak özellikleri olan bireylerin tümü, 3 Kendi içinde bir birim olan ve üzerinde cins kavramının bulunduğu bir mantıksal kavram.
o Tür sözcüğü, ortak özelikleri olan bireyler topluluğunu özelikleriyle birlikte anlatan bir addır.
o  Türk sözcüğünün türev sözcük olması için tür sözcüğünün bir ek alması gerekir ki , burada tür "k" eki almış olur.  Bu ekin çekim eki olması beklenemez, dolayısıyla yapım eki olabilir ancak.  “ k “ eki eylemden türetilmiş adıllarda vardır. Örneğin işle eyleminden  “ işle-k “ adılı türemiştir.  Ancak tür sözcüğü "r" ünsüzü ile bitiyor ve bir addır. Bu durumda Türk sözcüğünün bir türev sözcük olması söz konusu olamaz.
 3. Türk sözcüğü bir bileşik sözcük müdür?  Türk sözcüğünün , kök ve türev sözcük olmadığını belirlendiğine göre, eğer “ Türk “ sözcüğü öztürkçe ise geriye sadece bileşik sözcük olma olasılığı kalıyor. Türkçe de iki ayrı sözcüğün birleşerek oluşturduğu , yeni bir kavramı belirten sözcüğe bileşik sözcük denir.
o Türk sözcüğünde "k" sesinin bir sözcük olmadığını biliyoruz.  Tek sesli sözcükler ünlü harflerden oluşur, Örneğin : o , a , e , u , vb. gibi.  O halde  “ tür-k “  de birinci sözcük “ tür ” ve ikinci sözcük ise ünlü düşmesine uğramış olan “ xk “ dır. Yani ikinci sözcük ilk harfi ünlü “x” olan iki harfli bir sözcüktür.
o Bu noktada “x” k biçimindeki sözcüğü bulmak için Anadolu Türkçe’si dışında ki bazı lehçelere bakmak gereği doğuyor.  Örneğin Tatarcada "Türk" sözcüğü "Türük“ biçiminde yer alıyor ve bugün de böyle kullanılıyor. Türkçe lehçeler içinde en eski olanı Yakutça olarak bildiriliyor. Yakutçada Türk sözcüğü “Türök“ biçiminde söyleniyor.
o Bu durumda "Türk" sözcüğü “Tür-ük“ ya da “Tür-ök“ biçiminde olmalıdır. TDK 6 sözlüğünde ne ük ne de ök diye bir sözcüğe rastlanmıyor.
 4. Dünbilim (tarih bilimi) yardımıyla, Ök sözcüğü ve kavramı Kalıktürkçe { Öntürkçe , İlktürkçe, Prototürkçe 1 }nin en eski ve ilk sözcüklerinden, kavramlarından biridir.  Gök, tanrı, geyik, keçi, boğa , tanrının görüntüsü ( temsilcisi ) kağan, anlamlarına gelen bu sözcük , ÖK pictogaram ı (Qarataw mağarası Qazaqistan) yazılı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kavramsal olarak, evrensel (kozmosa dair), tanrısal, tanrıya bağlı, tanrı (evren) güvencesinde, evrene dayanan, evrenden gelen , varlık, olgu anlamına gelmektedir.
o  Asyada bu günden 16 bin yıl ile 8 bin yıl öncesine kadar yayılı çeşitli mağara yazıtlarında ortaya çıkmıştır. Okunuşu Kalıktürkçede “k“ sesi ve bu ses önünde gizli “ö“ ve ya “ü“ ile çeşitli Türkçe lehçelerde yer almaktadır.
o  Yazıtlarda “tür-ök“ bir kültürel, toplumsal nitelik olarak kullanılmış, ırksal (soysal ) bir kavram olmamıştır. Bugün de kendini Türk olarak niteleyen toplulukların farklı ırklardan geldiği (sarı ırk, tunç derililer, beyaz ırk, vb) antropolojide belirlenmiştir.
İrdeleme Sonucu:
1. İrdemele sonucunda "Türk" sözcüğünün “Tür - ök“  biçiminde bileşik bir sözcük olduğu ortaya çıkmaktadır.
o Tür: İnsan topluluğu anlamındadır ve başına geldiği ök sözcüğünün adılı olmuştur.
o Ök: Evrene (kozmosa, tanrıya) inanan ( bağlanan, güvenen, dayanan, ondan gelen) insan.
2. Türk=Tür-ök:  Ök-türü, Tanrıya ( Evrene ) bağlı ( inanan ) insan topluluğu (türü), anlamında bir öztürkçe addır.
3. Böylece , ”Türk=Evrene bağlı, tanrı güvencesinde, insan topluluğu, toplulukları anlamına gelen öztürkçe bir sözcük olmaktadır.
Bu irdeleme ile sözlük bilgisinde oluşan değişimler
Türk sözcüğünün dilbilimsel irdelemesi ile sözcüğe ilişkin sözlük bilgileride değişmiş olmaktadır. Değişen sözlük bilgileri sözcüğün anlamı ve türü ile ilgilidir.
"Türk" Sözcüğünün Anlamı:
Türk sözcüğü, Evrene (kozmos) bağlı, tanrının güvencesinde, evrenden gelen, insan topluluğu, türü anlamına gelen, öztürkçe bir bileşik sözcüktür.
Türk nedir ?
Türk Milleti'nin tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. "Türk" sözü tarihin en eski çağlarından beri kullanılıyordu ve belirli bir kavmin ya da kavimler birliğinin adı olarak mevcuttu.
Türkler'in köklü ve çok zengin bir tarihe ve kültüre sahip olması nedeniyle birçok bilim adamı "Türk" adının nereden geldiği hakkında araştırmalar yapmış, bu araştırmalar neticeside Türk adı ilk defa MÖ. XIV. yy'da "Tik" vveya "Tikler" adıyla geçmeye başlamıştır. Başka bir görüşe göre ise Türk adı MÖ. XIV. yy'dan önce de var olduğudur. Çünkü Türk ırkının (kimlik anlaminda) tarihi insanlığın tarihi kadar eskidir. Bu gerçeği kavmi ve milli mitolojilerde ve tarihi oluşumlarda izaheden eski kayıtlarda görmek mümkün olmaktadır.
Türk ırkının (kimlik anlamında) çok eski olması nedeniyle Türk adının nerden geldiği hakkında birçok iddia ve görüşler ileriye sürmüşlerdir. Buna göre:
-Heredotos'un doğıu kavimleri arasında zikrettiği TARGİTAB'lar,
-İskit topraklarında doğdukları söylenen TYRKAE'ler,
-Tevratta adı geçen Togarma'lar,
-Eski Hint kaynaklarında tesadüf edilen TURUKHA'lar ve ya THRAK'lar,
-Eski Ön Asya çivili metinlerinde görülen TURUKKU'lar,
-Çin Kaynaklarında MÖ. I.yy'da rol oynadıkları belirtilen TİK ve ya Dİ'ler,
"Türk" adını taşıyan Türk kavimleri olarak gösterilmektedir.
İslam kaynaklarında yer alan İran menşeli  "Zend-Avesta" rivayetleri ile İsrail menşeli "Tevrat" rivatetleride Nuh Peygamber'in torunu olan Yafes'in oğlu "Türk" ile İran rivayetlerideki Feridun'un oğlu "Türac" ve ya "Tur"un soyu türk adını taşıyan ilk kavim olarak gösterilmek istenmiştir.
"Avesta"da yer alan "Ebül Beşer"den (1), Cemil ve oğlu Ferdiun'dan bahsedilmektedir. "Ferdidun ülkesi Salm, Irak ve Turak (Türk) ismindeki üç oğlu arasında pay etmiştir. Salm'a bugünkü İran ve havalisi, Irak'a bugünkü Irak ve havalisi, Turak'a ise Orta Asya ve Çin havvalisi düşmüştür.  Feridun ölünce Irak, Salm'a saldırarak İran ve havalisini almış, daha sonra Turak'a saldırmıştır. Irak, Turak'ı yenememiş, savaş bunların torunlarına uzanan dek senelerce sürmüştür. Sonunda Turak'ın torunu "Afrasyap"(2) Irak torunun "Muncihir"i mağlup ederek Ceyhun nehri sınır kabul edilen bir anlaşma yapmıştır. Bu tarihten sonra ceyhun nehri doğusunda "TURAN", batısına da "İRAN" denmiştir.
Tevrat rivayetleride ise Nuh tufanından sonra Nuh peygamber dünyayı üç oğlu arasında pay etmiş. Yafes'e Orta Asya ve Çin ülkeleri düşmüş. Yafes ölürken tahtını sekiz oğullarından biri olan "TÜRK"e bırakmıştır.
Görülmektedirki Hz. Adem devrina yakın zamanlarda Turak (Türk)'den İran-Turan savaşlarından ve Alp Er Tunga gibi büyük bir Türk Başbuğunndan ve Saka İmparatorluğu Kağa'nından bahsedilmektedir. Yukarıda mitoloji ve tarihi kayıtlar içerisinde yer alan "Türk" kelimeleriden, Türk adının nekadar eski olduğu ortyaya çıkmaktadır. MÖ XIV. yy'da yer alna "Tik"ler ile dünyada mevcut olan medeniyetlerin en eskisi olan MÖ. VII. yy. da Orta Asya'da kurulan "Anav" medeniyeti de Türkler tarafından kurulmuştu. O halde Türkler MÖ. XIV. yy'da Tik'ler , MÖ. VII. yy'da Anavlar, MÖ IV yy'da Sakalr ile tarih kayıtlarında yer almaktadır.
Türk kelimesinin yazılı olarak kullanılması ilk defa MÖ 1328 yılında Çin tarihide "Tu-Kiu" şeklinde görülmektedir. MÖ. I yy'da Roma'lı yazarlardan biri olan Pompeius Meala'nın Azak Denizi kuzeyinde yaşayan halktan "Turcae" olarak bahsetmesi ile ilk defa yazılı olarak karşılaşıyoruz. Türk adının tarih sahnesine çıkışı MS VI yy'da kurulan Kök-Türk Devleti ile olmuştur.
Orhun kitablerinde yer alan "Türk" adı daha çok "Türük" şeklide gösterilmektedir.  Bundan dolayı Türk kelimesini Türk Devleti'nin ilk defa resmi olarak kullanılan siyasi teşekkülün Kök-Türk imparatorluğu olduğu bilinmektedir. Kök-Türkler'in ilk dönemlerinde Türk sözü bir devlet adı olarak kullanılmışken, sonra da Türk millietini ifade etmek için kullanılmaya başlanmıştır.
MS. 585 yılında Çin İmparatoru'nun KÖK-TÜRK Kağanı İşbara'ya yazdığı mektupta "Büyük Türk Kağanı" diye hitap etmesi, İşbara Kağan'ın ise Çin İmparatoruna verdiği cevabi mektupta "Türk Devleti'nin Tanrı tarafından kuruluşundan bu yana 50 yıl geçti" hitapları Türk adını resmileştirmiştir.
Kök-Türk yazıtlarında Türk sözü daha çok "Türk Budun" şeklide geçmektedir. Türk Budun'un ise Türk Milleti olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla türk adı bu dönemlerde bir topluluğun ve ya kavmin isminden ziyade, siyasi bir mensubiyeti belirleyen bir kelime olarak görülmektedir. Yani Türk soyuna mensup olan bütün boyları ve toplulukları ifade etmek üzere milli bir isim haline gelmiştir.
*Kaynak:
Türk dünyası araştırmaları.
Dil bilim.
Türk dünyası edebiyatları antolojisi.
Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu
http://www.facebook.com/yyagmuru1

Urmiye Şəhərinin Yaddaşlari

Son illərdə Urmiye Şəhəri O biri Şəhərlər kimin Böyüyübdür Əhalisi artmış və Şəhər Hədən artıq Gənişlənibd və Şəhərin Əski Görütüsü Aradan getmişdir. Nəysə ki bəzi əski yörələrin adları örnək üçün: Mehdi qədəm, NovGeçər, ƏsgərXan, Şhər Çayı, Şix Təppə, Bənd, Əyalət və ... Türk Ulusunun dillərində deyilir.
Ancaq 50 il bundan öncə Urmu Şəhərinin Sınıları Əski Giriş Qapılarila tanınırdı. Bu Giriş Qapılarının Adların tanınmaz bir qoşar Nəznə Çəkmişdir. Bəlkə bəzi qocalarin yaddlarinda qalmış ola.
O Zaman Urmiye Şəhərində Maşın, özəlliklə Avtobus işlənilməzdi. Gəzintilər Yaya, Mal Ayağıilə Olurdu. ötəkdə Urmu Kəndlərində "Yelinka"  Deyilın Miniklər olurdu(indi Avtobuslar bu Miniklərin yerlərini tutublar). By Miniklər hər Gün hər köydən biri və bəzən ikisi Köylüləri Şəhərə Gətiridi. Köylülər AlVerlərini Eyləyib, işlərini Gördükdən sonra Axşam Çağı onlari Köylərinə qaytarardi.
Urmu Şəhərinin Yeddi(bir deyişlə Səkkiz) Giriş Qapısı varidi. Bir zaman mən o Giriş Qapılarının adı və hangi yerlərdə olduqlarini Məşhədi ibad ilati dilindən eşidib, bir yerdə yadda saxlamişdim. Indi bu qonuila ilgili aydınlıq gətirirəm:
- Balov Giriş Qapısı Dəmir Döyəndi(buna Görə ki orada Şəhərin böyük adamlari oturmuşlar)
- Əsgər Xan Giriş Qapısı Hamısı Xandi( burdan Bəndə və tərgəvərə gedirlər)- mehdi qədəm və Göl üstü, əyalət, Bələdiyə, Əsgər xana burda otururlar
- Nov Geçər ilə Qurd Şəhər! Handa bir Candi(Urmu da olan ermənilər burda yerləşiblər)
- Ərk Giriş Qapısı Bir cınqılana yandı(bura Qurd Şəhərilə Bazarbaş arasındadır) 
- Bazarbaş Girişi Qapısı Qızıl Tomandi(Burdan Nazliya, Baranduz, Xanaya Gedirlər)
- Hazaran, Xazaran Girişi Qapısı Gözərandi(buna görə ki 35 il bundan öncə Şəhərin Meyxanasi bu bölgədə yer alidri) – burdan SoyuqBulaq, Sulduz, Saqqız Şəhərlərinə gedir.
- Torpaqqala Girişi Qapısı, Yaxşı qala, Saatli, Çonqarali Körpüsünə gedir.  
Açıqlamalar:
Urmu Sözcüyü Sümercə bir sözcükdən alınıbdır. Ur Şəhər anlamında və Mu(miye) Cənnət, ədn, kültür, yağış, Gözəllık və ... anlamlarındadır.
Balov Giriş Qapısı ötəkdə Salmas Şəhərinə gətdiginə Görə ona Salmas Giriş Qapısı söylənirdir. 
Urmu Şəhərində işlədilən Ağırlıq ölçüsü üzərinə Sözcüklər:
Urmu Şəhərində Pot ağırlıq Ölçüsüyüdü. Pot ruslardan alınmış 16 KG  olur. Hər Pot -8 Həftə və hər həftə 4 dirəm, hər dirəm yarım KG olur. 
Urmu Şəhərində Ölçü üçün qullanilan başqa Sözcüklər:
Urmiye Şəhərində ötəkdə Buğdani tərəziilə çəkmək əvəzinə Özəl bir peymanəilə ölçüb, satardilar. Bu Qaba Çanaq söylənilirdi. Bu Qab qəlbir Formunda və bir az Dar və bir azda Qasnaği oca olurdu. Bu peymanə Ərəbcə Kil və Kilə(کیل و کیله) deyilərdi. 
Dəj, Dəjləmək: 
Buğda yığan zaman bir yerdə olaraq Qalmali olsaydi, onu Əl Dəyməmək üçün Dəjlərdilər. Dəjləmək taxtdan Düzəltilirdi Mala Formunda və üstündə özəl nişani olan bir alətilə olurdu. Bu alətilə yığılan Ətəyini Dəjlədikdə onun yerı buğda təppəciyinin ətəyinə Qalardi. Beləliklə ona əl vorulsaydi buğda Ağnayıb, gələrdi Dejin Pozulduğu bilinirdi. Dəj Sözcüyü Əl dəyməmiş, Bütün anlamlaridnadir. 
Xodkar(Xonkar): 
Buğdani Xonkar adlı ölçüilə alıb, satardilar. Xonkar ölçüsü Urmu Şəhrinə ayıd bir ölçü Sözlüyüdür. 25 batman v ə ya 75 KL olurdu.
Sənəf:
Yer, Əkin yerləri sənəfilə ölçülənilirdi. Üzüm Bağlari həm tənəf və həmdə Qana adlı bir ölçüilə bəlirlənir. Qana Mov Ağacının kənarinda olan Dərin arxlara deyilir.    
Sözlüklər:        
Yörə = bölgə, məhəllə
Qoşar = Şair 
Yaya = Piyada
Köy = Kənd
Arqapan(Arı Qapan) = Göy, Sarı Rəngli, Qaqadan kiçik bir Qoşdur.
El qoşu: Ov Qoşu, maki tərəfində çox olur.
Ocu biniq = uzun adama deyilir
Öd = Çalğı Aləti
Bulama = Ağızı bişirib normal südilə qatarlar. Çox dadlı olur.
Palanli Qəcır = Sar Quşu
Pəxlən = QızılQaz, Flamingo, bir Tür uca qıçlı Qoşdur
Pohrəbal = yazın çiçəkli vaxtinin balı
Çalağan = Qırğı, vulture
Dolax = Baldira Dolanilan Navar.
Saqqa Qoşu = Qotan. Bu qoşun alət demdiginin altidna bir kisə var. Deyilir ki o kisəni suilə doldurub, dağ-daşlardaki yalaqlara(Çöxür) Tökər. O biri qoşlar gəlib içərlər. Odur ki adı saqqa Qoşudur. 
Sirkə = bit Toxumu
Qəayıl = tutu qoşu, Sığırmçın, dəstəilə oçarlar. 
KalaSüd = ilk Süd Ağızı, Ağöz. Bunu üç günədək heyvanin balasina versən xəstələyər.
Kələnti = uzun dəstəli yekə oraq, ayaq üstdə durduq halda işlətmək olur, tırpan, tırpıntı və malağan da deyilir.
Gecə Qırovi(olmaq) = Şəbkör olmaq.
Lepik = köhnə, işdən döşmüş ayaqqabı
Qaynaq: Ərəb Əlifbasında El Dili Dərgisi, mir Sadiq Hidayət latincə çevirən Urmulu Umud

Urmiye hakkinda bir Türkiye Türkcesice Şer

Allah’ın hediyesi bağ-ı İrem’dir vatan,
En güzel sevgilidir, cân’a Hürrem’dir vatan,
Çiçeği misk-ü amber, suyu ruha şifadır,
Mukaddes, bereketli ve muhteremdir vatan.


Urmiye’den üzümü, Amasya’dan Elmayı,
Gazipaşa’dan muzu bize verendir vatan.
Ah vatan! güzel vatan, sana kim kul olmasın,
Yüreğime sevgiyi doldurandır vatan.
Kaynak: 

Ali Yıldız
http://www.facebook.com/alisusmazseyfeli